Wie stuurt Enschede. Niet de raad
Soms begin je aan een column en ontdek je onderweg dat het geen losse beschouwing meer is, maar het begin van een serie. Niet uit ambitie, maar uit noodzaak. Omdat feiten zich opstapelen. En omdat die feiten op een beschamende manier blootleggen hoe Enschede wordt bestuurd. Of beter gezegd: hoe Enschede níet wordt bestuurd.
Na “Hoe strategie een molensteen werd” en “De 170.000-illusie” is dit deel drie: Wie stuurt Enschede.
Woonvisie als terugkijkspiegel
Enschede kent meerdere woonvisies. Ze worden regelmatig geactualiseerd, maar wie ze leest ziet vooral een terugblik. Daarnaast bestaat er een meer volkshuisvestelijk programma. In 2024 lagen deze zelfs twee [ 1 ] [ 2 ] verschillende woonvisies (net als in 2019) naast elkaar. Dat is op zichzelf al veelzeggend.
Maar om te begrijpen hoe we hier zijn beland, moeten we terug naar de Woonvisie 2011. Daarin werd beschreven hoe Enschede er in 2025 uit zou zien. Op dat moment telde de stad 157.947 inwoners.
De verwachting: groei tot 2025 met 5.400 huishoudens, voornamelijk in de categorie 75-plus, gevolgd door krimp na 2037.
Die woonvisie kwam niet uit de lucht vallen. Ze werd opgesteld met betrokkenheid van het volledige politieke spectrum in Enschede in die periode: PvdA, GroenLinks, VVD, Enschede Solitair, CDA, CU, D66, SP en BBE. Breed gedragen, realistisch, gebaseerd op demografie.
Ambitie zonder evaluatie
Fast forward naar het coalitieakkoord 2018–2022. Enschede telt dan 158.261 inwoners. De eerdere groeiambitie is niet gehaald. Integendeel.
En wat gebeurt er dan?
In plaats van bijstellen of evalueren, wordt de ambitie in het coalitieakkoord opgehoogd naar 170.000+ inwoners. Het coalitieakkoord wordt geschreven door PvdA, CU, VVD en BBE. Zonder overtuigende onderbouwing, zonder herijking van eerdere aannames, en zonder antwoord op de vraag waarom eerdere prognoses niet zijn uitgekomen.
De ambitie groeit, terwijl de realiteit achterblijft.
Van ambitie naar afhankelijkheid
Die nieuwe ambitie wordt vervolgens het fundament onder de Strategische Investeringsagenda (SIA). En daar wordt het pas echt interessant. De SIA groeit van 25,7 miljoen euro in 2021 naar 415 miljoen euro in 2025.
Niet omdat Enschede plotseling explodeert in inwonertal.
Maar omdat de ambitie wordt vastgehouden — koste wat kost.
En precies hier raakt dit dossier aan de nieuwe woningwet.
Nieuwe woningwet
Deze naam is volledig wet versterking regie volkshuisvesting. De Tweede Kamer heeft deze wet al aangenomen en de Eerste Kamer moet er nog mee instemmen. Als dat gebeurt, kan de wet (vanaf ongeveer 1 januari 2026) in werking treden.
Wat doet deze wet?
- Geeft de rijksoverheid en de minister van Volkshuisvesting meer regie over woningbouw (waar en hoeveel er gebouwd wordt).
- Versnelt en vereenvoudigt procedures voor bouwen en woningtoewijzing.
- Beïnvloedt de verdeling tussen sociale huur, middenhuur en vrije sector.
- Bepaalt dat gemeenten niet meer zelfstandig voorrang mogen geven aan statushouders bij woningtoewijzing (dit onderdeel is controversieel).
Andere veranderingen op de woningmarkt
Naast deze specifieke wet zijn er recent al wet- en regelwijzigingen doorgevoerd of ingevoerd:
- Wet betaalbare huur / Affordable Rent Act — huurprijsregulering werd uitgebreid naar middenhuur vanaf juli 2024 en blijft ingrijpen in het huurrecht.
- Aanpassingen in huurregels en NHG-grenzen per 1 januari 2025 — o.a. vaste puntensysteem, inkomensgrenzen en huurverhogingsregels.
- Subsidieregelingen voor gemeenten om betaalbare woningen te bouwen (bijv. financiële prikkels vanaf 2026).
Wie betaalt, bepaalt
De nieuwe woningwet vergroot de invloed van het Rijk op woningbouwprogrammering en versnelling. Niet alleen via regels, maar vooral via geld. Subsidies, woondeals en co-financiering zijn geen vrijblijvende bijdragen. Het zijn stuurinstrumenten.
Wie hoge aantallen belooft, deze niet haalt, en vervolgens voor honderden miljoenen afhankelijk wordt van co-financiering, levert automatisch lokale beleidsruimte in. Dan wordt woningbouw geen lokale afweging meer, maar een voorwaarde om aan rijksdoelen te voldoen.
Dat is geen complot. Dat is bestuurlijke logica.
Ambitie zonder rem is geen visie
Juist daarom is dit op zichzelf al een reden om de politieke ambitie van 170.000+ inwoners acuut los te laten en bij te sturen waar dat nog kan.
Niet omdat groei per definitie verkeerd is, maar omdat een ambitie die alleen uitvoerbaar is via structurele co-financiering leidt tot verlies van sturing. In dat geval wordt groei geen keuze, maar een verplichting.
Elke euro co-financiering is daarmee geen meevaller, maar een risico. Financieel, bestuurlijk en beleidsmatig. Zo’n risico hoort expliciet thuis in de jaarrekening, in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Structureel. Zichtbaar. Herleidbaar.
Genegeerde waarschuwingen
Dat dit geen theoretisch verhaal is, blijkt uit eerdere waarschuwingen. De accountant wees al op risico’s rond de beheersbaarheid en transparantie van de Strategische Investeringsagenda. Juist bij snel oplopende investeringen en externe afhankelijkheden was scherpere monitoring noodzakelijk.
Die monitoring wás er ook. In opzet althans.Totdat de motie ‘monitor Strategische Investeringsagenda’ verdween.
Met het verdwijnen van die motie verdween ook het instrument voor vroegtijdige signalering, bijsturing en politieke verantwoordelijkheid. Wat eerder had kunnen worden gezien, werd pas zichtbaar toen de bedragen en verplichtingen al structureel waren geworden.
En dan is de vraag niet meer: wie stuurt?
Dan is de vraag: wie heeft het stuur nog vast?
Niet de raad, die zichzelf heeft vastgelegd aan een ambitie zonder realistisch remmechanisme.
Niet het college, dat opereert binnen kaders die steeds meer van buiten komen.
En zeker niet de inwoners, die uiteindelijk de gevolgen en de rekening dragen.
Wie stuurt Enschede?
In ieder geval niet de raad.
En zolang ambitie belangrijker blijft dan beheersbaarheid, verandert dat ook niet.
Geef een reactie